دایرة‌المعارف ریاضیات و علوم جنایی | عباچی

امروزه علوم جنایی در مطالعات خود پیرامون جرم، مجرم، بزه‌دیده، واکنش‌ اجتماعی و نهادهای عدالت که با رویکرد‌های تجربه­محور، حقوق‌محور، سامانه‌محور، سیاست‌محور و یا فلسفه‌محور صورت می‌گیرد، از دانش ریاضی بهره‌مند و یا به‌گونه‌ای از آن متأثر است. نزدیکی علوم جنایی به دنیای ریاضی و رشته‌های وابسته به آن، به نحو شگرف و به‌طور انکار‌ناپذیری موجب گسترش و تقویت شاخه‌هایی از علوم جناییِ تجربی مانند علوم جرم‌یابی، علوم قانونی و همچنین برخی مطالعات جرم‌شناسی و کیفرشناسیِ نو در حوزۀ علت‌شناسی، پیش‌بینی، پیشگیری از جرم و مدیریت ریسک آن شده است. همچنین بهره‌مندی از روش‌ها، مدل‌ها و ابزار­های مبتنی بر علم ریاضی در برخی حوزه‌ها و عملکردهای علوم جناییِ حقوقی – سامانه‌ای، در امور شکلی و در راستای اهداف کلان مانند افزایشِ کارآیی و اثربخشی نظام عدالت کیفری، بالا بردن سطح شفافیت، تقویتِ تحقیقات جنایی، مدیریت پرونده‌ها، دسترسی بیشتر به عدالت و مبارزه با جرم، مورد استقبال قرار گرفته است. اما هنگامی‌که این روش‌ها، ابزارها و فناوری‌ها در برخی امور ماهوی به‌کار گرفته می‌شوند، به‌ویژه وقتی مورد استفادۀ قضات در تعیین‌مجازات هستند و یا می‌توانند به‌جای قضات تصمیم بگیرند، موجبات مباحثات چالش‌برانگیزی را فراهم می‌کند.

تأثیر‌پذیری علوم جنایی از ریاضی و فناوری تا جایی پیش‌رفته که در علوم جنایی تجربی پس از تولدِ «جرم‌شناسیِ نو» شاهد شکل‌گیریِ «جرم‌شناسی الگوریتمی» می‌باشیم و تحت تأثیر همین نگرش در علوم جناییِ حقوقی-سامانه‌ای، پس از تولد «عدالت تخمینی یا آماری یا سنجشی» با گفتمان «عدالت الگوریتمی یا خودکار یا دیجیتال» مواجه هستیم. برخی اندیشمندانِ علوم جنایی، این نزدیکی و یا گسترشِ روز‌افزونِ روش‌ها و ابزارهای ریاضی در این قلمرو را با تأمل بیشترمورد توجه و یا نقد قرار داده و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین را تنها با رعایت اصول حقوقی، ملاحظات اخلاقی و حقوق بشری، ارزیابی‌های دقیق و در قالب تعاملات علمی، بین متخصصانِ ریاضی و علوم وابسته به آن و نیز متخصصان علوم جنایی، جائز می‌دانند. اگرچه باید توجه داشت که چنین نقدها و یا نگرش‌هایی نه تنها موجبِ جدایی این دو حوزۀ مطالعاتی نمی‌شوند، بلکه جهت رفع محدودیت­ها و نائل آمدن به معیارهای مطلوب، در پیوند این دو دانش در قالبِ مطالعات میان­رشته‌ای، چند‌رشته‌ای و حتّی فرارشته‌ای، در عصر دیجیتال نقش به‌سزایی دارند.

«دائره‌المعارف ریاضیات و علوم جنایی» که یادنامه ریاضی‌دان معاصر «بانو استاد دکتر مریم میرزاخانی» است، در خصوص ارتباط ریاضیات با علوم جنایی و کاربرد آن در شاخه‌های مختلف این رشته در دو فصل: «علوم جنایی حقوقی- سامانه‌ای» و «علوم جنایی تجربی» تدوین شده که در هر فصل ابعاد مختلفِ موضوع مورد بحث قرار گرفته است.