زمیولوژی (بازپیوند جرم و آسیب اجتماعی) | دکتر هژبر الساداتی

ظهور جنبش زِمیولوژیک از اواخر دهه‌ی 1990 (پمبرتون 2016) نقطه عطفی بود برای پژوهشگرانی که می‌خواستند فراتر از مرزهای هسته‌ی جرم‌شناسیِ جریان غالب حرکت کنند. با تکمیلِ واژگان جدید و ایجاد فضای گفتگو برای بیانِ تعدد آسیب‌هایی که خارج از گفتمانِ متعارفِ جرم، بزهکاری و جرم‌انگاری قرار می‌گیرد، بسترهای ایجاد این آسیب‌ها به دغدغه‌های مرکزی و مشروعی برای پژوهش بدل گردید. (بنگرید به تامبز، در فصل «از سر مصلحت‌گرایی و سیاست: جرم، آسیب اجتماعی و زِمیولوژی»؛ همین مجلد؛ هیلیارد و تامبز 2017). چند سال بعد، مجموعه‌ی مقالاتی تحت عنوان «فراتر از جرم‌شناسی: لزومِ جدی گرفتن آسیب» (هیلیارد و دیگران،2004) منتشر شد. در این کتاب بر پایه‌ی اصطلاح یونانی «زِمیا» مفهومی ایجاد شد که به سنگ بنای پژوهش‌های زمیولوژی در آینده تبدیل گردید. مقدمه‌ی حاضر، به‌منظور گسترش بیشتر این حوزه، به‌طور اجمالی تلاش می‌کند تا روشن‌تر ـ ازآنچه تاکنون مطرح‌شده ـ به توصیفِ زمیا بپردازد؛ یعنی همان مفهومی که زمیولوژی بر پایه‌ی آن شکل‌گرفته است. پس‌ازآن در فصل‌های مختلف کتاب، بسته به موضوعِ طرح‌شده، تلاش می‌شود تا به باز ـ ارزیابی رابطه‌ی میان جرم ـ آسیب و هم‌زمان به رابطه‌ی میان جرم‌شناسی‌زمیولوژی پرداخته شود.

زِمیا، به‌عنوان واژه‌ای که خاستگاهش یونان باستان است، معانی ضمنی بسیاری را به دوش می‌کشد تا صرفِ معنای ساده‌ی «آسیب» که اغلب با آن همراه می‌گردد. درواقع این واژه بر موارد دیگری ازجمله زیان، فقدان و همچنین گونه‌های مختلف مجازاتِ انحراف یا تخلف از قانون دلالت دارد (آلن 2000؛ بوک‌لی 2017). برای کاربردی کردن هرچه بیشتر این اصطلاح، جدا کردن آن از هویت و هم سنجی‌ای که با مفهوم آسیب اجتماعی دارد، ضروری است. این امر با واکاویِ گفتمان تاریخی زمیا میسر می‌شود که گستره‌ی معانی عمیق‌تری را در خود جای داده است. مطالعه‌ی تحلیل‌های اولیه نشان می‌دهد که چهار برداشت عمده از زمیا وجود دارد: (همچنین بنگرید به بوکلی، 2019):

زمیا برای بیان مفاهیم ارتباطی، اندیشه، احساس یا حالتی عاطفی به‌کاربرده می‌شود.
مفهوم آن را می‌توان در ارتباط با حالات رفتاریِ زمینه‌ایِ همراه با گفتمان درک کرد که ممکن است متضمن فرسودگی، فساد، تباهی، به هدر رفتگی، فقدان، زیان، آسیبِ جسمانی، خسارت، بدبختی، عسر و حرج یا قرض و دِین باشد.
ممکن است به‌طور مستقیم و بلا واسطه با فلسفه‌ی حقوق جنایی مرتبط باشد.
ممکن است به‌طور مستقیم با رویه یا نهاد مجازاتِ رسمی نسبت به (الف) جرم و (ب) تخلف‌های منحرفانه و همچنین مجازاتِ غیررسمی مرتبط باشد.
به‌این‌ترتیب، اولین نکته‌ای که بدیهی به نظر می‌رسد آن است که معادل انگلیسیِ واژه‌ی «آسیب» ازلحاظ مفهومی به‌اندازه‌ی «زمیا» دارای ابهام نیست.