مختصر اصول فقه | بیات

فهرست کتاب

مقدمه

کلیات

تعریف اصول فقه
موضوع اصول فقه
تعریف حکم شرعی
تقسیم حکم شرعی به حکم تکلیفی و حکم وضعی
تقسیم حکم شرعی به حکم واقعی و حکم ظاهری
تقسیم حکم شرعی به حکم مولوی و حکم ارشادی
تقسیم حکم شرعی به حکم تأسیسی و حکم امضائی
تاریخچه علم اصول فقه
مکاتب اصولی
1. مکتب فقیهان و مکتب متکلمان
2. مکتب اخباریون و مکتب اصولیّون
غرض (فایده) و مفعت از مطالعه علم اصول فقه

باب اول: مبحث الفاظ

فصل اول- وضع الفاظ

تعریف وضع الفاظ
ارکان وضع
اقسام دلالت
1. دلالت ذاتی (عقلی، واقعی)
2. دلالت طبعی (طبیعی)
3. دلالت وضعی (جعلی، قراردادی، اعتباری)
انواع دلالت وضعی لفظی
1. دلالت مطابقی (کل معنا)
2. دلالت تضمنی (جزئی از معنا)
3. دلالت التزامی (خارج از معنا)
1. وضع تعیینی یا تخصیصی
2. وضع تعیّنی یا تخصّصی
فرق‌های وضع تعیینی و تعیّنی
اقسام لفظ
الف) لفظ مهمل
ب) لفظ مستعمل
1. لفظ مختص (جزئی)
2. لفظ مختص کلی (مشترک معنوی)
3. لفظ مترادف
4. مشترک لفظی (لفظ مشترک)
قرینه معینه
5. لفظ منقول (همان وضع تعیّنی یا مجاز لغوی است)
6. لفظ مرتجل
7. لفظ حقیقت و مجاز (لفظ حقیقی و مجازی)
استعمال لفظ در بیش از یک معنا
استعمال لفظ
1. استعمال حقیقی
2. استعمال مجازی
شرایط صحبت استعمال مجازی
الف) وجود مناسبت و علاقه بین معنای حقیقی و معنای مجازی
انواع علاقه
1. علاقه به شباهت
2. علاقه به تضاد
3. علاقه ماکان
4. علاقه مشارفت
5. علاقه محل و حال (محلیت، ظرف و ظروف)
6. علاقه حال و محل
7. علاقه کل و جزء
8. علاقه جزء و کل
9. علاقه سببیّت و مسببیّت (علاقه سببیّت یا علیّت)
10. علاقه مسببیّت و سببیّت (علاقه معلولیت یا مسببیّت
ب) قرینه صارفه (قرینه مجاز)
3. استعمال غلط
اقسام حقیقت
1. حقیقت لغوی
2. حقیقت عرفی (که همان وضع تعیّنی یا منقول عرفی است)
اقسام عرف
الف) عرف عام
ب) عرف خاص
3. حقیقت شرعی
4. حقیقت متشرعه
5. حقیقت قانونی
شک در لفظ
الف) شک در وضع لفظ (علامت حقیقت و مجاز)
1.تصریح واضع
2. تبادر
3. عدم صحت سلب یا صحت حمل
4. اطرد
ب) شک در مراد متکلم (اصول لفظیه)
1. اصاله الحقیقه یا اصل حقیقت
2. اصاله العموم یا اصل عموم
3. اصاله الاطلاق یا اصل مطلق
4. اصل عدم التقدیر
5. اصل عدم نقل
6. اصل عدم اشتراک
7. اصاله‌ الظهور
دلالت لفظ بر معنا
1.نص
2.ظاهر
3.مجمل
4.مؤول
صحیح و اعم
مشتق

فصل دوم- اوامر

معنای امر
شیوه‌های بیان امر
دلالت امر بر وجوب
امر عقیب حظَر (منع) (امر بعد از نهی)
امر بعد از امر
دلالت امر بر فور یا تراخی
دلالت امر بر مره یا تکرار
تقسیمات واجب
1.واجب عینی و کفایی
2.واجب تعیینی و تخییری
3.واجب تعبّدی و توصّلی
4.واجب مطلق و مشروط
5.واجب منجّز و مطلق
6.واجب موقت و غیرموقت
اقسام واجب موقت
1.واجب موقت موسع
2.واجب موقت مضیق
اقسام واجب غیرموقت
1.واجب غیرموقت فوری
2.واجب غیرموقت غیرفوری
7.واجب اصلی و تبعی
اقسام واجب اصلی
1.واجب نفسی
2.واجب غیری

فصل سوم- نواهی

معنای نهی
شیوه‌های بیان نهی
دلالت نهی بر حرمت
دلالت نهی بر فور یا تراخی
دلالت نهی بر مره یا تکرار
ترک فعل و کفِّ نفس
نهی در عبادات و معاملات

فصل چهارم- مفاهیم

تعریف منطوق و مفهوم
اقسام منطوق
1.منطوق صریح
2.منطوق غیرصریح
الف) دلالت اقتضاء
ب)دلالت تنبیه و ایماء
ج) دلالت اشاره
اقسام مفهوم
مفهوم موافق یا فحوای کلام
مفهوم مخالف یا دلیل الخطاب
اقسام مفهوم مخالف
1.مفهوم شرط
2.مفهوم حصر
3.مفهوم غایت
آیا غایت داخل در مغیا می‌باشد یا خیر؟
4.مفهوم وصف
5.مفهوم لقب
6.مفهوم عدد

فصل پنجم- عام و خاص

تعریف لفظ عام و لفظ خاص
اقسام عام
1.عام افرادی یا استغراقی
2. عام مجموعی
3.عام بدلی
تعریف تخصیص
اقسام مخصص
الف) مخصص لفظی
1. مخصص لفظی متصل
2.مخصص لفظی منفصل
اقسام مخصص لفظی متصل
1.مخصص متصل صفت
2. مخصص متصل استثناء
3. مخصص متصل شرط
4.مخصص متصل غایت
ب)مخصص غیرلفطی
میزان اعتبار عام پس از تخصیص
تخصیص اکثر
عمل به عام، پیش از جستجوی مخصص
تخصیص عام به وسیله مفهوم
1.تخصیص عام به وسیله مفهوم موافق
2.تخصیص عام به وسیله مفهوم مخالف
آمدن یک مخصص بعد از چند عام
نسخ
تخصیص نسخ
اقسام نسخ
1.نسخ صریح
2.نسخ ضمنی
اقسام نسخ صریح
1.نسخ صریح شخصی
2.نسخ صریح کلی یا نوعی
دوران بین نسخ و تخصیص

فصل ششم- مطلق و مقید

تعریف مطلق و مقید
تقابل عدم و ملکه
تفاوت عام و مطلق
مقدمات حکمت
1.امکان اطلاق و تقیید
2.نبودن قرینه و نشانه تقیید
3.متکلم در مقام بیان
4.نبودن قدر متیق در مقام مخاطب
5.نبودن انصراف
اقسام انصراف
1.انصراف به جهت کثرت استعمال
2.انصراف به جهت کثرت وجود (انصراف بدوی)
3. انصراف به جهت اکمل بودن مصداق یا فرد
حمل مطلق بر قید

فصل هفتم- مجمل و مبیّن

تعریف لفظ مجمل و لفط مبیّن
اقسام مبیّن
1.تعریف مبیّن بالذات
2. تعریف مبیّن بالعرض یا بالغیر
آیا تکلیف به مجمل صحیح است؟

باب دوم: ادله استنباط احکام

تعریف «قطع»، «ظن»، «شک» و «وهم»
تعریف «دلیل»، «اماره»، «اصل» و «فرض قانونی»

فصل اول- قرآن

الف)متشابهات
ب)محکمات
1.نصوص قرآن
2.ظواهر قرآن
تخصیص قرآن
نسخ قرآن

فصل دوم- سنت

تعریف سنت (قولی، فعلی، تقریری)
اقسام خبر (حدیث، روایت)
الف) خبر متواتر
اقسام متواتر
1.متواتر لفظی
2.متواتر معنوی
3.متواتر اجمالی
ب)خبر واحد
اقسام خبر واحد
1.خبر صحیح
2.خبر حسن
3.خبر موثق یا قوی
4.خبر ضعیف

فصل سوم- اجماع

اجماع در لغت و اصلطلاح
تعریف اجماع از نظر اهل سنت
تعریف اجماع از نظر شیعه
اقسام اجماع
1.اجماع محصّل
2.اجماع منقول
3.اجماع مرکب
4.اجماع مدرکی (اجماع مستند)
5.اجماع سکوتی

فصل چهارم- عقل

تعریف دلیل عقلی
اقسام دلیل عقلی
1.مستقلات عقلی
2.استلزامات عقلی
مقدمه واجب
آیا مقدمه واجب، واجب است؟
تعریف مقدمه و ذی المقدمه
اقسام مقدمه
1.مقدمه شرعی
2.مقدمه قانونی
3.مقدمه عقلی
4.مقدمه عرفی یا عادی
5. مقدمه مقتضی
6.مقدمه سبب
7.مقدمه شرط
8.مقدمه عدم مانع
9.مقدمه معد
10.مقدمه علت تامه
11.مقدمه وجوب
12.مقدمه واجب یا مقدمه وجود یا مقدمه وجود واجب
13.مقدمه صحبت
14.مقدمه نفوذ
15. مقدمه علم
16.مقدمه داخلی
17.مقدمه خارجی
آیا مقدمه حرام، حرام است؟
اذن در شیء اذن در لوازم آن است
مسئله ضد
اجتماع امر و نهی

فصل پنجم- قیاس

تعریف قیاس
ارکان قیاس
شرایط قیاس
اقسام قیاس
1.قیاس منصوص العله و مستنبط العله
1.قیاس الویت، قیاس مساوات و قیاس ادنی
3.قیاس جلی و خفی
5.قیاس باطل
تنقیح مناط
1.تنقیح مناط قطعی
2.تنقیه مناط ظنی
اتحاد طریق
وحدت ملک
تخریج مناط یا مناسبت یا اخاله
تحقیق مناط
استحسان
مصالح مرسله یا استصلاح
سد ذرایع
شهرت
1.شهرت روایی
2.شهرت عملی
3.شهرت فتوایی

باب سوم: اصول عملیه

اصول عملیه

فصل اول- اصل استصحاب

تعریف استصحاب
ارکان استصحاب
اقسام استصحاب
تقسیم اول: استصحاب حکمی و موضوعی
تقسیم دوم: استصحاب وجودی و عدمی
تفاوت استصحاب عدمی با اصل عدم
تقسیم سوم: استصحاب در مورد شک در مقتضی، شک رافع
تقسیم چهارم: استصحاب کلی و جزئی
الف)استصحاب کلی نوع اول
ب)استصحاب کلی نوع دوم
ج)استصحاب کلی نوع سوم
تقسیم پنجم: استصحاب سببی و مسببی
اصل تأخر حادی (اصل عدم حدوث حادث)
اصل مثبِت

فصل دوم اصل برائت

تعریف اصل برائت
تقسیم نخست: شبهه حکمیه و موضوعیه
شبهه حکمیه
شبهه موضوعیه
تقسیم دوم: شبهه وجوبیه و شبهه تحریمیه
شبهه وجوبیه
شبهه تحریمیه
حالت اول: شبه حکمیه وجوبیه
حالت دوم: شبه حکمیه تحریمیه
حالت سوم: شبهه موضوعیه وجوبیه
حالت چهارم: شبهه موضوعیه تحریمیه

فصل سوم- «اصل احتیاط» یا «اصل اشتغال»

تعریف اصل احتیاط
اقسام شبهه تحریمی موضوعی
1.شبهه محصوره
2.شبهه غیرمحصوره
اقسام شبهه وجوبیه
1.دَوران امر میان متباینین
2.دَوران امر میان اقل و اکثر

فصل چهارم- اصل تخییر

تعریف اصل تخییر
فرق بین واجب تخییری با اصل تخییر

فصل پنجم- تعارض و تزاحم ادله

تعارض اصل استصحاب با دلیل و امارات
تعارض اصل استصحاب با اصول عملیه
1.تعارض اصل استصحاب با اصل استصحاب دیگر
2.تعارض استصحاب با اصل برائت، اختیاط و تخییر
تعارض استصحاب با قاعده قرعه
تعارض استصحاب با قاعده ید
تعارض استصحاب با قاعده صحبت
تعارض استحصاب با قاعده فراغ و تجاوز
تعارض و تزاحم
اقسام تعارض
1.تعارض واقعی (تعارض مستقر)
2.تعارض ظاهری (تعارض غیر مستقر)
اقسام تزاحم
1.اهم و مهم
2.تساوی دو حکم

فصل ششم- «ورود» «تخصص» «حکومت» و «تخصیص»

ورود
تخصّص
حکومت و تخصیص
اقسام حکومت
1.حکومت تضییقی
2.حکومت توسعه‌ای
چگونه تخصیص، تخصص، حکومت و ورود را از یکدیگر تشخیص دهیم؟

باب چهارم: اجتهاد و تقلید

فصل اول- اجتهاد

تعریف اجتهاد
اقسام اجتهاد
1.اجتهاد مطلق
2.اجتهاد تجّزی
تخطئه و تصویب

فصل دوم- تقلید

تعریف تقلید
شرایط مرجع تقلید
تقلید از اعم
تقلید از میت