جستاری درباره مطالعات سیاست عمومی و علم سیاست | دکتر عطارزاده

سیاست عمومی ناحیه‌ای از علم سیاست است که به‌تدریج از نیمة دوم سدة بیستم و هم‌زمان با تقاضای فزاینده برای اقدامات و راه‌حل‌های علمی برای حل مسائل عمومی توسط دولت، به‌عنوان گرایشی در رشتة علم سیاست شکل گرفت و اکنون یکی از زمینه‌های مطالعاتی جدی رشته‌های سیاست و اقتصاد، به طور خاص، و علوم اجتماعی، به طور عام، به شمار می‌آید. با این حال، در دانشگاه‌های ایران، جز در اندک نهادهایی هم‌چون دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، آن هم برای مدت زمانی کوتاه، مطالعات سیاست عمومی چندان مورد مطالعة جدی قرار نگرفته، اگرچه توجهات پراکنده برخی پژوهشگران و ملاحظات نه چندان علمی برخی نهادهای دولتی بدان جلب شده است. بدین‌سان، در سالهای اخیر، دانش «سیاست‌(گذاری) عمومی» به دلایلی ـ که یکی از آنها شاید ناکارآمدی نسبی دستگاه سیاست‌گذاری عمومی در ایران باشد ـ کم‌کم جذابیتی در میدان سیاست و محافل دانشگاهی یافته است، اما موضوع این دانش تا حد زیادی مبهم باقی مانده و هر کسی می‌کوشد دریافت خود را بر محتوای آن حمل کند.

سیاست عمومی چیست؟ سیاست عمومی به عنوان یک زمینة مطالعاتی و پژوهشی چیست؟ پاسخ به این پرسش‌ها آسان نمی‌نماید. برخی بر آنند که حتی ارائة سنتزی از آرای صاحب‌نظران در مطالعات سیاست عمومی نیز دشوار است. به همین دلیل، پیشنهاد شده است که اگر قرار بر صورت‌بندی رشته‌ای مطالعاتی سیاست عمومی است، به جای «زمینة مطالعاتی» باید از «زمینه‌های مطالعاتی» سیاست عمومی سخن بگوییم (نک. اسمیت و لریمر 1396)؛ یعنی زمینه‌هایی که هر یک، در جدایی نسبی از دیگری، بخشی از سیاست عمومی را موضوع پژوهش خود قرار می‌دهد. مانند زمینة فرایند سیاست‌گذاری، زمینة طرح سیاست، زمینة ارزیابی، زمینة تحلیل سیاست و جز آن. اگر به گفته برخی شارحان، مطالعات سیاست عمومی «بابل زبان‌هاست»، به‌طوری که هیچ گروهی از پژوهشگران زبان دیگری را درنمی‌یابد، دیگر نمی‌توان از یک زمینه یا رشتة مطالعاتی تحت این نام سخن گفت(۱۳۹۶، 7). از دیدگاه نگارنده، اگر بتوان دریافتی پایه‌ای از مفهوم «سیاست عمومی» داشت، می‌توان دریافتی کلی نیز از موضوع مطالعه و پژوهش در سیاست عمومی پیدا کرد.