آسیب‌پذیری، کودکی و قانون | دکتر اعتمادی

در نظام‌های حقوقی مختلف، قانون‌گذاران به‌طورمعمول قشرهای معینی که ازلحاظ جسمانی، روانی، جنسیتی، سن و مانند آن‌ها مستعد آسیب دیدن به شمار می‌آورند، را مشمول مقررات ویژه‌ای قرار می‌دهند که به‌منظور حمایت از آن‌ها به‌طور خاص وضع کرده‌اند. این رویکرد حمایتی تا حد زیادی مبتنی بر مفهومی است که زیر عنوان آسیب‌پذیری از آن یاد می‌شود. اصطلاح مذکور که در لغت به وضع و حالت کسی یا چیزی اطلاق می‌شود که آمادگی آسیب دیدن داشته باشد و در برابر ناملایمات و صدمه‌ها ناتوان قلمداد شود، پایه‌ی وضع شماری از مقرره‌های قانونی به حساب می‌آید.

در حقوق کیفری ایران، برای نمونه، به‌رغم این‌که ایجاد مزاحمت برای دیگران منحصر به بزه دیدگان خاصی نیست، قانون‌گذار ایرانی چنین عملی را زمانی که علیه کودکان و یا زنان ارتکاب یابد، به‌طور خاص جرم‌انگاری کرده است. در این خصوص، گفته شده است که یکی از دلایلی که این جرم در ماده‌ی جداگانه‌ای پیش‌بینی شده، این است که کودکان و زنان به خاطر ویژگی‌های جسمی و روحی آسیب‌پذیرتر از مردانِ بزرگ‌سال هستند و به‌طورمعمول قدرت دفاع از خویشتن را ندارند، لذا حمایت جدی‌تری از آن‌ها به عمل آمده است. این در حالی است که بزه‌دیدگی در جرم مزاحمت اختصاص به کودکان و زنان ندارد و ممکن است نسبت به افراد ذکورِ بزرگ‌سال هم صورت گیرد و آثار ناگواری برای آن‌ها در پی داشته باشد.

درواقع، باید پذیرفت که رویکرد یادشده موجب نادیده گرفتن این واقعیت می‌شود که قشرهای دیگر نیز ممکن است از آسیب‌پذیری‌های خاصی رنج ببَرند که حمایت ویژه از آن‌ها را ایجاب کند. برای مثال، در جرمِ سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاصِ آسیب‌پذیر، موضوع ماده‌ی 596 قانون تعزیرات 1375 (اصلاحی 1399)، مفهوم مضیقِ آسیب‌پذیری به شرح بالا باعث طرح این دیدگاه شده است که قلمرو حمایت قانون‌گذار کیفری در ماده‌ی مذکور محدود به افراد غیررشید است، درحالی‌که ظاهر قسمت ابتدایی ماده‌ی مزبور حاکی از این است که اشخاص مورد حمایت کیفری شامل دو دسته از افراد می‌شوند: اشخاص رشیدِ ضعیف‌النفس و افراد غیررشید.

بر این اساس، نویسنده‌ی کتاب حاضر با تأکید بر آسیب‌پذیری‌های خاصِ بزرگ‌سالان درصدد برآمده است که تصور رایج درباره‌ی آسیب‌پذیری کودکان را به چالش بکشد، این دیدگاه را مطرح کند که همه‌ی ما آسیب‌پذیر هستیم و آسیب‌پذیری می‌تواند مزیت‌های مشخصی داشته باشد. مترجم هم که پیش‌ازاین کتاب دیگری از استاد جاناتان هِرینگ را ترجمه کرده بود، با مطالعه‌ی کتاب پیش‌رو به این نتیجه رسید که برگردان آن به فارسی می‌تواند جهت آشنایی هر چه بیشتر علاقه‌مندان به این حوزه‌ی مطالعاتی بافایده از کار درآید.