بایسته‌های حقوق بین‌الملل بشردوستانه | موسی زاده

یکی از شاخه­ های مهم حقوق بین­ الملل که از دیرباز قواعد آن در قوانین و سنن ملت­ های کهن و ادیان مختلف مورد توجه بوده و در یک سده اخیر در قالب اسناد بینالمللی مدّون گردیده، حقوق بین­ الملل بشردوستانه است. لازم به ذکر است که افراد انسانی در چارچوب دو مجموعه از قواعد حقوق بین ­الملل مورد حمایت قرار می‌گیرند: حقوق بین­ الملل بشردوستانه (حمایت از انسان ­ها در زمان جنگ) و حقوق بین­ الملل بشر (حمایت از انسان ­ها در زمان صلح و در زمان جنگ).

قواعد حقوق بین­ الملل همواره در راستای حمایت از افراد و تنظیم رفتارهای هنجاری دولت ­ها بوده است و بدین منظور دو مفهوم اساسی در حقوق بین­ الملل دائما مورد بحث و چالش بوده است: مفهوم «دولت» و «توسل به زور».

با اینکه هدف از تاسیس «دولت» همواره حفظ نظم، امنیت و رفاه عمومی بوده است، با این­حال طی قرون متمادی، دولت­ها با بهره ­گیری از قواعد حقوق بین ­الملل و با توجه به برخورداری از قدرت حاکمه و اختیار توسل قانونی به زور، از حدود خود تعدّی کرده و حقوق افراد انسانی را مورد تجاوز قرار داده­ اند. در پی جنگ­ های خونین اروپا در سولفارینو (1859) به همت و ابتکار هانری دونان تاجر سوئیسی که شاهد این جنگ ­ها بود، کمیته بین­ الملل صلیب سرخ در سال 1863 تاسیس گردید؛ همین نهاد بذر نخستین قواعد قراردادی در حوزه حقوق بین­ الملل بشردوستانه را در قالب کنوانسیون ژنو راجع به بهبود شرایط مجروحان ارتش در عرصه جنگ کاشت.

در پی جنگ جهانی دوم، قواعد حقوق بین­ الملل بشردوستانه در چارچوب چهار کنوانسیون ژنو (1949) تنظیم گردید که در مقایسه با سایر اسناد بین­ المللی دارای بیشترین دولت عضو می باشد (196 دولت عضو شامل 193 دولت عضو سازمان ملل، واتیکان، دولت فلسطین و جزایر کوک).

هدف از این قواعد اساساً قانونمندسازی نحوه هدایت مخاصمات مسلحانه است. علی­رغم منع مطلق توسل به زور در بند 4 ماده 2 منشور ملل متحد، با این حال همواره شاهد وقوع مخاصمات مسلحانه اعم از داخلی، بین ­المللی و «بین­ المللی ­شده» بوده و هستیم؛ لذا قواعد حقوق بشردوستانه در صدد بوده ­اند، هدایت مخاصمات مسلحانه را از حیث ابزار و شیوه­ های جنگیدن و همچنین اهداف جنگی تعریف و تبیین نمایند.

به طور خلاصه از حیث کاربرد ابزارهای جنگ، انواع سلاح­ های شیمیایی، باکتریولوژیک، بیولوژیک و سمی منع گردیده و از حیث اهداف نیز از یک سو افراد نظامی از غیرنظامی و از سوی دیگر اماکن نظامی از اماکن غیرنظامی تفکیک شده و حمله به افراد و اماکن غیر نظامی ممنوع اعلام شده است.